Szubieniczny węzeł małżeński

Tagi

Konstanty, szubienica, Łoniewska

W przedwojennym szlagierze Tola Mankiewiczówna opowiada „o czym marzy dziewczyna”. Otóż chciałaby „stanąć z nim na ślubnym kobiercu, nawet łzami zalać się”…

Marzenia takie miała pewnie Helena Łuniewska, życiowa partnerka (jak się wtedy mówiło: konkubina) Konstantego Szczudło. Jednak chwilowo na to się nie zanosiło, gdyż oblubieniec prowadził niebezpieczny tryb życia, a to – jak wiadomo – nie sprzyja stabilizacji. Nawet przyjście na świat wspólnego dziecka nie skłoniło pary do zalegalizowania związku. Jakie były tego powody? Dziś możemy tylko spekulować- może to Konstanty, zajęty swoimi kryminalnymi sprawami, nie chciał brać na swoje barki dodatkowego obciążenia w postaci prawowitej małżonki? Może, właśnie że względu na profesję, chciał chronić ukochaną kobietę przed ewentualnymi konsekwencjami swoich działań? Może było odwrotnie: Helena czekała, aż luby się wyszumi i będzie mogła na niego liczyć w stu procentach? Albo w końcu poświęci się czemuś, co zagwarantuje stabilizację i perspektywy? Interpretacji tej historii mogą być setki, ale jedno jest pewne – zakończenie.
Carski agent
Początek XX wieku to niespokojny czas. Pogarszające się warunki pracy skutkowały napiętą sytuacją w ośrodkach przemysłowych. Pokłosie rewolucji rosyjskiej 1905 r. odbiło się szerokim echem na ziemiach polskich. Ruchy robotnicze rosły w siłę, wybuchały strajki i zamieszki. Polska Partia Socjalistyczna powołała swą Organizację Bojową już w maju 1904 r. W kolejnych latach przeprowadziła setki akcji zbrojnych i terrorystycznych (zamachy, odbijanie więźniów, ekspropriacje). W aktywną działalność zaangażowani byli późniejsi politycy z najwyższych szczebli władzy, m.in.: Józef Piłsudski, Ignacy Mościcki, Kazimierz Sosnkowski, Aleksander Prystor, Walery Sławek, Tomasz Arciszewski. Ten ostatni – premier RP na uchodźstwie w latach 1944- 47- był m.in. organizatorem zamachu na rosyjskiego generała Andrieja Margrafskiego. Ten carski urzędnik „ (…) znał doskonale społeczeństwo polskie i mówił językiem polskim jak własnym. Tę właściwość przypisywano […] między innymi bliskiej znajomości ze znaną powieściopisarką Gabrielą Zapolską. Tej znajomości Margrafski zawdzięczał możliwość zapoznania się z duszą polską, co dla niego, jako dla żandarma, miało znaczenie pierwszorzędne. […].
Zapolska znów zawdzięczała znajomości z generałem temat do znanej sensacyjnej sztuki […]. Z rozmów z Margrafskim dowiedziała się Zapolska o wielu ciekawych sprawach, o zawikłanych śledztwach, o denuncjacjach […]. Słyszałem o czasach, gdy Margrafski był jeszcze rotmistrzem żandarmskim, a ona osobą młodą, udawało jej się nieraz ratować młodych studentów, prowadzących pracę nielegalną” .
Carski siepacz w Warszawie rezydował od 1883 roku, najpierw jako lejbgwardzista, potem starszy adiutant Zarządu Warszawskiego Okręgu Żandarmerii, a od 1905 r. – szef tajnej policji i zastępca warszawskiego generała- gubernatora Gieorgija Skałona. „Nie był ani okrutnikiem, ani bezdusznym prześladowcą. Może nawet nie był złym człowiekiem. Był jednak człowiekiem żelaznego systemu”.

Strzały na zakręcie

Margrafski wraz z rodziną mieszkał w podwarszawskim Otwocku, do którego codziennie dojeżdżał z Warszawy pociągiem, podróżując w oddzielnym, doczepianym wagonie. Na stacji czekał na niego powóz zaprzężony w białe konie, którym wracał do domu. Zwyczaje carskiego urzędnika rozpracowali bojowcy z PPS, którzy od kilku tygodni obserwowali teren. Zasadzka została przygotowana na trasie przejazdu generała w lesie, pomiędzy stacją kolejową a domem. Jednak kilka tygodni przed planowanym zamachem pojawiły się komplikacje: w związku z napadem na pociąg w pobliskim Celestynowie, generałowi podczas przejazdów zaczęła towarzyszyć wzmocniona eskorta. Akcję wyznaczono na 2 sierpnia, a ponieważ popołudnie było wyjątkowo upalne, ochrona powozu pozostawała w pewnej odległości za głównym pojazdem, w którym siedział Margrafski z żoną, 6- letnim synkiem i 3- letnią córeczką. Najbliżsi często wyjeżdżali po „papę” na stację. Tak było niestety i tym razem.

„Było dla bojowców polskich świętą zasadą, by według możności ograniczać liczbę ofiar do niezbędnego minimum i za wszelką cenę oszczędzać niewinne osoby. Zasadę tę przestrzegano nieraz z narażeniem własnego życia.”

Gdy powóz mijał gospodę Buczyka i szykował się do skrętu w ulicę Reymonta, do kolasy doskoczyli bojowcy i – z bardzo bliskiej odległości – otworzyli ogień. Gwardziści chroniący powóz uciekli na pierwszy odgłos strzałów. Margrafski zginął na miejscu, kilkukrotnie trafiony w pierś wypadł z powozu, a jego 6-letni syn Koka został ciężko ranny i zmarł tej samej nocy. Zamachowcy zdołali uciec. Jak to wszystko odnosiło się do szlachetnych idei oszczędzania niewinnych? Wersja socjalistów brzmiała nieco inaczej: Arciszewski strzelał z bliska, aby zabić generała, a chłopca trafiła zbłąkana kula, w czasie strzelaniny, jaka wywiązała się pomiędzy zamachowcami a lejbgwardią.
Obiecanki
W Otwocku wybuchła panika- letnicy i część mieszkańców w pośpiechu opuścili miasteczko w obawie przed represjami, a każdy wyjeżdżający poddawany był wnikliwej rewizji.
Śledztwo w sprawie zabójstwa prowadził płk Sobakiński, naczelnik kancelarii Margrafskiego. W letnisku zaroiło się od sołdatów i agentów ochrony. Opierając się na informacjach z przesłuchań i pogłoskach, aresztowano kilkunastu mężczyzn, których przewieziono do Cytadeli. Jednak po kilku tygodniach wszyscy odzyskali wolność- nie znaleziono dowodów jakiejkolwiek winy. Ponieważ latem 1906 r. odbyły się kolejne akcje terrorystyczne (zamach na Skałona, „krwawa środa”), władze carskie miały pełne ręce roboty i śledztwa w sprawie zabójstwa Margrafskiego nie traktowano priorytetowo. Zresztą prasa w Kongresówce niezbyt chętnie informowała o akcjach wymierzonych w działania aparatu carskiej represji.

Jednak sprawa ta doczekała się swojego- trochę absurdalnego, ale przede wszystkim tragicznego- finału. W 1908 r. o zamach w Otwocku oskarżono dwóch mężczyzn: Antoniego Lipskiego i Konstantego Szczudło. Aresztowani zostali przy okazji jakiegoś błahego- w porównaniu z zabójstwem- przestępstwa, a do zabicia generała przyznali się w trakcie przesłuchań, skuszeni łagodnym wymiarem kary. W procesie, obrońcą skazanych był Bronisław Grosser, słynny działacz niepodległościowy i przywódca żydowskiego Bundu. Niestety, system musiał ukarać winnych, choćby przypadkowych – dla obydwu orzeczono karę śmierci przez powieszenie. Datę kaźni wyznaczono na 18 stycznia 1909 r.
Wesela nie było
Dzień wcześniej Helena Łuniewska dostała depeszę. „Przyjeżdżaj zaraz w tej chwili dzisiaj i przyjdź z dzieckiem, bo jest pozwolenie ślub wziąć przed śmiercią, tylko proszę cię zaraz siadaj w dorożkę i przyjeżdżąj bo jutro to już będzie zapóźno. Konstanty Szczudło”

Po przeczytaniu, bez zastanowienia Helena ubrała się, opatuliła dziecko i razem z półtorarocznym maleństwem wybiegła z domu. Ślubu, w kancelarii X pawilonu Cytadeli, udzielił ks. Henryk Staniszewski, wikariusz kościoła pw. Najświętszej Marii Panny. Nie było kobierca, ale były łzy. Godzinę po ceremonii, tuż po północy, pan młody zawisł na szubienicy…

Autor: Opracowała Agnieszka Bogucka, wprowadzenie: Iwona Dybowska
Tekst publikowany 26. stycznia 2017 r. w piśmie Samorządu Województwa Mazowieckiego „Z serca Polski nr 1/17”

Apendix:
Powyższy artykuł przypadkowo odszukany przeze mnie w Internecie, opisuje okoliczności, w jakich odszedł z tego świata bratanek mojego pradziadka Adama Szczudło (1847- 1911), Konstanty (1886- 1909), syn Juliana Karola (1844- 1916) i Teresy Szyborskiej (1850- 1903).
Zostawił po sobie syna Bolesława Konstantego ur 26.08.1908 r. oraz wdowę Helenę z Łoniewskich (wersja nazwiska z metryki ślubu), córkę Józefa i Franciszki Muchowicz. Poznanie historii tych osób będzie celem dalszych poszukiwań.
Andrzej Szczudło

Warszawskie związki Szczudłów spod Sejn

Tagi

Aleksander Kazimierz, Bolesław Konstanty Szczudło, Julian Karol Szczudło, Konstanty, Warszawa

Trudno powiedzieć jak często inni genealodzy zastanawiają się nad kryteriami wyboru imion dzieci przez swoich przodków. Mnie intrygował ten problem wielokrotnie. Wydaje mi się, że nasi dziadkowie często podążali za panującą modą. Czasem natchnieni religijnie chcieli nawiązać do wybranych świętych, innym razem do postaci historycznych lub tradycji rodzinnych. Zdarzało się jednak, że z niewiadomych dziś przyczyn na liście przodków wykwitało imię niepoślednie, rzadko spotykane w okolicy. Ale bywało też, że nasi przodkowie zechcieli dać swoim dzieciom imiona podwójne. Z pewnością nie dlatego, że taka opcja w przyszłości pomoże w poszukiwaniach. Podwójne albo nawet liczniejsze imiona występowały zwykle w rodzinach szlachetnie urodzonych. U mnie miało to jednak miejsce w rodzinach pochodzenia plebejskiego.

W najdalej rozpoznanych listach przodków z linii męskiej Szczudłów podwójne imiona występują u dzieci Pawła (1812- 1895) i Marianny (1801- 1885) Szczudłów. Para ta sprowadziła na świat co najmniej 11 dzieci, z czego aż pięcioro miało imiona dubeltowe; Floryanna Wiktorya, Jan Józef, Wincenty Maciej, Konstancja Antonina i Julian Karol. Bazując na metrykach z parafii sejneńskiej umieszczonych w internecie na stronie http://www.szukajwarchiwach.pl (dziękuję bardzo za źródło) udało mi się prześledzić losy większości z nich. Historię osoby rozpoznanej dogłębnie zwykle zamykał akt zgonu. Było jednak wiele osób, dla których znajdywałem tylko akty urodzenia. Myślałem wtedy, że warto szukać wszystkich Szczudłów poza regionem pochodzenia, w nadziei odszukania kogoś kto opuścił Sejneńszczyznę i zamieszkał gdzieś indziej.

Było tak i z Julianem Karolem (1844- 1916), synem wyżej wspomnianego Pawła, który przez wiele lat był dla mnie zagadką. Będąc bratem mojego pradziadka Adama (1847- 1911) miał Julian Karol sześcioro dzieci z Teresą z Syberskich. Udało mi się zdobyć metryki urodzenia pięciorga z nich. Pozyskane z archiwum metryki zgonu upewniły mnie, że troje z sześciorga zmarło w dzieciństwie. Na liście pełnych nadziei poszukiwań zostały trzy osoby, jedna córka – Bronisława oraz na szczęście poszukiwacza, mężczyźni, nośnicy nazwiska; Aleksander Kazimierz i Konstanty. Przez dłuższy czas nie udawało mi się na nich nigdzie trafić. Nieświadomie pomógł wreszcie ich tata, posiadacz dwojga imion Julian Karol, który po śmierci pierwszej żony zdecydował się na ponowny ożenek. Sporządzona w parafii Matki Boskiej Loretańskiej na warszawskiej Pradze metryka ślubu kilka lat temu trafiła do bazy w http://www.geneteka.genealodzy.pl . I chociaż raczej nie oczekiwałem trafień w rejonach poza Sejnami, co jakiś czas wrzucałem do wyszukiwarki swoje magiczne hasło „Szczudło”. Za którymś razem moją uwagę zwrócił zlepek dwóch imion „Julian Karol”. Dogłębna analiza wpisu i podlinkowanej do niego metryki upewniła mnie, że jest trafienie! Chodzi o „mojego” Juliana Karola urodzonego w 1844 roku. Okazało się, że po śmierci żony Teresy z Syberskich Szczudłowej trafił on do Warszawy, gdzie w roku 1904 zawarł związek małżeński z dwadzieścia lat młodszą wdową Józefą Piotrowską Bral.
Mając już tę metrykę w swoich zasobach i wiedzę o warszawskim związku Juliana Karola Szczudło nie spodziewałem się znaleźć tam metryk jego dzieci, gdyż drugi ślub miał będąc w wieku 60 lat. Dosyć przypadkowo ponownie trafiłem do wyszukiwarki metryk i wśród jej warszawskich zasobów znalazłem jednak Konstantego Szczudło. Tak, to był ten „nasz”, syn Juliana Karola i jego pierwszej żony Teresy Zofii Syberskiej. 17 stycznia 1909 roku Konstanty lat 22 urodzony w parafii sejneńskiej bierze ślub w parafii pw. NMP w Warszawie z Heleną Łoniewską, panną z Garwolina aktualnie zamieszkałą z rodzicami we wsi Targówek.
Wyobrażałem sobie, że para ta dała na świat potomstwo, z którego może pochodzić trochę znana mi już wcześniej rodzina Szczudłów z Warszawy. Jednak dalsze poszukiwania metryk przygasiły na chwilę mój entuzjazm, gdyż z kolejnej metryki wynikało, że zaraz po ślubie Konstanty zmarł w 10 pawilonie Twierdzy Warszawskiej, o czym oświadczył przełożony więźniów politycznych. Bliższe okoliczności tego zdarzenia w tym czasie nie były mi znane.
Optymizmem dla moich wizji o odszukaniu linku do Szczudłów warszawskich powiało kiedy wydobyłem z Internetu kolejną metrykę. Wzięty na tapetę Aleksander Kazimierz Szczudło w 1897 roku ożenił się z Marianną Witkowską. Również siostra Konstantego i Aleksandra, Bronisława w 1901 roku związała się węzłem małżeńskim z Antonim Andrzejem Czernerem.
Tak więc wszystko wskazuje na to, że po śmierci żony Julian Karol Szczudło z trójką dzieci przeniósł się spod Sejn do Targówka i został warszawiakiem. Najpierw ożenił syna Aleksandra (1897), potem wydał córkę Bronisławę (1901), a jako trzeci ożenił się sam (1904). 5 lat po nim, 17 stycznia 1909 roku o godzinie 1.00 po południu związek małżeński zawarł jego najmłodszy syn Konstanty, „…kawaler lat 22 robotnik z zakładu szklarskiego zamieszkały w Targówku powiat warszawski urodzony we wsi Krasnowo powiatu sejneńskiego guberni suwalskiej syn Juliana Karola i Teresy Zofii z Syberskich małżonków Szczudłów”. Jego wybranką była „…Helena Łoniewska, panna lat 20 zamieszkała przy rodzicach we wsi Targówek pod numerem 24 w parafii praskiej, w powiatowym mieście Garwolin guberni siedleckiej urodzona córka ślusarza Józefa i Franciszki z Muchowiczów małżonków Łoniewskich”.
Kolejne metryki tej rodziny wyszukane w parafiach warszawskich uświadomiły mi, że Konstanty odszedł z tego świata w wieku zaledwie 22 lat, zaraz po ślubie, ale zostawił po sobie syna Bolesława Konstantego Szczudło urodzonego w Warszawie 26.08.1908 r.

Odszukanie informacji o nim i odtworzenie losów jego i ewentualnych potomków jest dla mnie zadaniem priorytetowym. Priorytet obejmuje również historię życia i genealogię brata Konstantego, Aleksandra Kazimierza, który ze związku z Marianną Witkowską c. Onufrego i Felicji Paprockiej mógł mieć jakieś potomstwo.
Szukanie dokumentów należałoby zacząć od parafii Najświętszej Marii Panny w Warszawie, bo tam wystawiono co najmniej 3 akty metrykalne dla rodziny Bolesława.

Dramaty doktora

Tagi

emigracja, Rynkiewicz, Shenandoah

Na moim rozległym po latach dociekań drzewie genealogicznym mam wielu Rynkiewiczów, krewnych mojej ojcowskiej babki Marianny, wywodzącej się z Krasnopola. Część z nich emigrowała do Ameryki, nieraz zajmując w tamtej społeczności eksponowane stanowiska.

Jednym z przykładów może być doktor Stanley Rynkiewicz (1882- 1974), syn urodzonego w Polsce, w Żłobinie Józefa (1848- 1928) oraz Anieli Jankowskiej (1851- 1931). Stanley Rynkiewicz urodził się i wychował w Shenandoah w Pensylwanii. W tym też górniczym miasteczku, liczącym w okresie węglowego prosperity nawet 20 tysięcy mieszkańców, Stanley ukończył szkołę średnią- J.W.Cooper High School of Shenandoah. Następnie studiował medycynę, po czym podjął pracę lekarza. Przez większą część życia pracował w Kingston, miasteczku położonym o godzinę drogi w kierunku północno- wschodnim od jego rodzinnej miejscowości. Związany był z Nesbitt- West Side Hospital. Pracy lekarskiej nie zarzucił do końca życia. W wieku podeszłym zaniechał wizyt domowych u pacjentów, ale nadal przyjmował ich w swoim dwukondygnacyjnym, drewnianym domu na przedmieściach Kingston. W roku 1970 przeżył dramatyczną śmierć żony Sary Hummel Rynkiewicz, która zginęła pod kołami samochodu na ulicach Kingston. W tym podniszczonym przez powódź, która była następstwem tajfunu „Agnes” z czerwca 1972 roku, drewnianym domu mieszkał później już sam i tam w piątek, 20 grudnia 1974 roku zmasakrowanego znalazł sąsiad, fryzjer mieszkający po drugiej stronie ulicy. Ciało doktora leżało w kałuży krwi, a na głowie stwierdzono obustronne spłaszczenia czaszki. Okoliczności tego zdarzenia wskazywały, że doktor był bity, a śmierć nie nastąpiła natychmiast. Opisująca to tragiczne zdarzenie lokalna gazeta sugeruje, że prawdopodobnymi sprawcami zabójstwa 92. letniego doktora byli narkomani poszukujący tam leków narkotycznych, gdyż będące w mieszkaniu pieniądze nie były zabrane. Doktor Stanley Rynkiewicz pozostawił po sobie syna Stanleya (1910- 1996), który był dentystą w Carlisle, 20.tysięcznym mieście położonym półtorej godziny drogi na południowy – zachód od Shenendoah.
Męska linia genealogiczna Stanleya Rynkiewicza (1882- 1947): → Józef (1848- 1928) → Józef (1820- 1888) → Józef (ok. 1770- 1846) → Szymon (ok. 1750- 1820).

Żegary – wieś moich pradziadków

Tagi

Buchowski, Makarewicz, Miłosz, Okulanis, Żegary

Lata wczesnego dzieciństwa spędzałem w Olecku. Tam miałem swój dom, swoje podwórko, a potem szkołę. Nie uświadamiałem sobie, że ten dom jeszcze 15 lat wcześniej był niemiecki, a moi przodkowie mieszkali gdzieś indziej. Mając 8 lat trafiłem z rodziną pod Sejny, z czasem zrozumiałem, że to tam jest nasza czyli moja, mojego ojca, a nawet dziadka ojcowizna. Mieszkając w Zagówcu, wsi która w połowie lat 70. wsiąkła administracyjnie we wcale nie większą od niej wieś Gawieniańce, stopniowo uświadamiałem sobie własne pochodzenie. Z różnych przyczyn, bo to szkoła, sklepy, kościół itd. skłaniałem się ku dostępnym w niespełna półgodzinnym marszu Sejnom, które z czasem coraz bardziej poznane, stały się i przyjazne. Inaczej było z drugiej strony. Tam był las zwany Borkiem a za nim nieoswojone Żegary. Jechać tam nie było czym ani po co. Mówiło się, że tam już jest Litwa. Tam ludzie rozmawiają w języku, którego nie rozumiałem.

 

Na zdjęciu; drewniany (jeszcze przed pożarem) kościół w Żegarach – widok od strony południowej. Siedzę pod sosną bez świadomości, że to wieś moich przodków.

Moje 11 lat spędzonych na wsi pod Sejnami minęło szybko. Zdążyłem w tym czasie ledwie kilka razy zahaczyć o Żegary, jak dziś widzę, wcale nieodległe od naszej wsi. Kilka razy trafiałem tam przypadkowo, kiedy błądząc po bagnach za żurawinami i borówkami myliłem drogę.

Akt urodzenia w Żegarach Adama Szczudło (mojego pradziadka) z 1847 roku 

I nagle… Żegary są nasze! Moje, ojca, mojego dziadka i pradziadka. Dzięki genealogii dowiedziałem się, że moi Szczudłowie swoje pierwsze na Sejneńszczyźnie kroki stawiali właśnie w Żegarach. Już w roku 1827 siostra mojego prapradziadka Pawła, Marianna Szczudło wyszła w Sejnach za urodzonego w Grodnie, ale mieszkającego w Żegarach Ignacego Makarewicza. Tam też po ślubie w Sejnach, odbytym w 1832 roku zamieszkał Paweł Szczudło i rodziło się jego 6 dzieci; w 1833 r. – Paulina, w 1837 r. – bliźnięta Jan Józef oraz Wincenty Maciej, w 1840 r. – Konstancja Antonina, w 1845 r. – Wiktoria i w 1847 r. najważniejszy dla mnie – pradziadek Adam. Nie wiedzieć czemu pozostała piątka dzieci Pawła i Marianny z Gorczyńskich Szczudłowej rodziła się we wsiach okolicznych; Florianna Wiktoria w 1834 r. – w Łumbiach, Andrzej w 1835 r. – w Zagówcu Karczmie, Józef w 1837 r. i Antonina w 1841 r. – znowu w Łumbiach, i Julian Karol w 1844 r. w Zagówcu. Biorąc pod uwagę fakt, że zarówno pierwsze dziecko jak i ostatnie rodziły się w Żegarach, uznać należy, że to ta wieś była wówczas głównym gniazdem rodziny Szczudłów. Przemawia za tym również fakt, że i wspomniana wcześniej Marianna ze Szczudłów Makarewiczowa, siostra Pawła, całą swą czwórkę dzieci rodziła w Żegarach; w 1828 r. – Rozalię, w 1835 r. – Felicjana, w 1838 r. – Michała i w 1840 r. – Andrzeja Bolesława.

Bogata w wydarzenia historia Szczudłów w Żegarach kończy się na latach 40. dziewiętnastego wieku. Z 11 dzieci Pawła i Marianny w dalsze pokolenia przeszły ledwie 3- 4 osoby; Florianna Wiktoria (jej potomkowie Łabanowscy i Strzelczykowie emigrowali do Ameryki), Antonina (w 1863 r. wyszła za Kazimierza Kasperowicza i słuch o nich zaginął), Julian Karol (wdowiec po pierwszej żonie Teresie z Siberskich trafił do Warszawy, gdzie ponownie ożenił się) i może Paulina, której śladów po urodzeniu nie udało mi się odnaleźć.

Na zdjęciu; Karen Birdsall z USA, Stanisław Kwaterski z Jenorajścia i Andrzej Szczudło na tle kościółka w Żegarach (odbudowany po pożarze jako murowany).

Wsią Żegary zacząłem się interesować jako człowiek dorosły, zgłębiając jej historię. Z przyjemnością przyswoiłem wtedy sobie wiadomość, że tuż obok Żegar w dworku wujostwa Kunatów w Krasnogrudzie przed wojną wielokrotnie przebywał późniejszy noblista poeta Czesław Miłosz. Mój starszy brat Zdzisław sugerował nawet, że od wsi Żegary swoją nazwę mogła wziąć grupa literacka ŻAGARY, której Czesław Miłosz był jednym z liderów. Jest to nawet prawdopodobne, bo jak można przeczytać w Wikipedii, to Czesław Miłosz i Teodor Bujnicki w 1931 roku zasugerowali nazwę czasopisma i grupy literackiej.

Pięknie o Żegarach jako wsi pomiędzy sześcioma jeziorami, na łamach Almanachu Sejneńskiego pisał Eugeniusz Pietruszkiewicz. Jeszcze większym patriotą lokalnym wsi Żegary był Piotr Dapkiewicz, opisujący tutejsze życie, drogi, krzyże i inne urokliwe miejsca. Pana Piotra zdążyłem nawet poznać osobiście, kiedy podczas wakacyjnego tam pobytu zajechałem na jego podwórze z mamą. Na dłuższą rozmowę usiłowałem umówić się z nim, kiedy dowiedziałem się, że ma on w rodowodzie wątek naszych Buchowskich (linia po mojej mamie Jadwidze). Niestety zbyt wczesna śmierć była u niego przede mną. Nie zdążyłem.

Starsi panowie dwaj; A.Szczudło i A.Okulanis na tle posesji w Żegarach

Dzisiejsze Żegary pięknem swoich zielonych wzgórz i jezior zachwycają miejscowych i turystów, ale nie dają mi poczucia bliskości. Nie mam tam swoich miejsc po Szczudłach sprzed prawie 200 lat. Jedynym realnym punktem zaczepienia jest nowo poznana gałąź rodziny Okulanisów, równie dawno osadzonej na tych ziemiach, z którą łączą mnie wielokrotne związki, głównie przez Buchowskich. Chcę tam i lubię bywać. Mam nadzieję, że na emeryturze okazji do tego nie zabraknie.

Czytajmy metryki… raz, drugi, wiele razy

Tagi

Astasza, Ostasza

W zasadzie tylko modlitwy są tekstami, do których wraca się wielokrotnie. Inne teksty zwykle czyta się jeden raz, czasem tylko powtarza się dla czystej przyjemności lub lepszego zrozumienia.
Wydaje mi się, że do tekstów czytanych wielokrotnie warto zaliczyć również metryki, szczególnie te pisane w języku obcym. Sam się o tym przekonałem już kilka razy. Pierwszy raz, gdy zachwycałem się metryką ślubu mego praszczura Pawła Szczudło, który w 1832 roku w Sejnach brał ślub z Marianną Gorczyńską. Metryka ta, o której miałem wówczas przekonanie, że jest pierwszym dokumentem wystawionym w parafii Sejny dla Szczudłów, wskazywała, że Paweł Szczudło pochodził z Łopuchowa.

Znalazłem w okolicy dwie miejscowości o tej nazwie; jedną ulokowaną pod Sejnami, drugą – koło Suwałk. Niepokoiło mnie, że w dalszych poszukiwaniach nie było żadnych skojarzeń z tą wsią. Kiedy ponownie sięgnąłem po metrykę ślubu Pawła z 1832 roku, zainteresowałem się bohaterem drugiego planu. Był nim świadek na ślubie Pawła Szczudło, jego brat Wincenty „szewc w posadzie Ostasza”. Po długich poszukiwaniach na starych mapach znalazłem wieś o tej nazwie, ulokowaną w pobliżu Sopoćkin, nad Kanałem Augustowskim. Z upływem lat nazwa wsi ewaluowała do wersji „Astasza”, ale miejscowość przetrwała do dziś, o czym przekonałem się w roku 2009 podczas eskapady na Białoruś.

Tak więc z czasem upewniłem się, że brat mojego prapradziadka Pawła Szczudło (1812- 1895), Wincenty Szczudło mieszkał na Grodzieńszczyźnie. Uznałem to przypuszczenie za spójne z zapisem w metryce drugiego ślubu Pawła, który miał miejsce w 1886 roku. Kiedy owdowiały Paweł żeni się ponownie, tym razem z Marianną Palanis (co za stałość w upodobaniu do imion), prowadzący akta stanu cywilnego wpisuje, że Paweł urodził się w parafii Teolin. A jak wiem parafia ta obejmuje właśnie Spoćkinie i wzmiankowaną w sejneńskiej metryce z 1832 roku „posadę Ostasza”. Tak więc warto było czytać metrykę Pawła wielokrotnie.

Podobnie było z metrykami związanymi z siostrą Pawła, Marianną Szczudło. O jej istnieniu dowiedziałem się ledwie kilka lat temu, znając już z grubsza historię pobytu moich Szczudłów na Sejneńszczyźnie. Punktem wyjścia był w niej ślub Pawła z Marianną Gorczyńską z 1832 roku. Tę datę uznałem za pierwsze pojawienie się moich Szczudłów pod Sejnami. Pogląd ten musiałem zmienić kiedy wpadła mi w ręce metryka ślubu Marianny Szczudło z Ignacym Makarewiczem. Wydarzenie to miało miejsce w roku 1827 czyli 5 lat przed ślubem Pawła.
Przeszukując metryki ze wsi związanych z Marianną Makarewicz bliżej zainteresowałem się także wsią Żegary, gdzie ci mieszkali i tam znalazłem ciekawostki. Zachowałem na komputerze metrykę z 1838 roku, gdzie występują szwagrowie Paweł Szczudło i Ignacy Makarewicz. Było to dla mnie potwierdzenie o utrzymywaniu w owych czasach relacji rodzinnych brata z siostrą Marianną Makarewicz w 6 lat po ślubie Pawła i 11 lat po zamążpójściu Marianny.

Jednak kolejny wgląd w tę metrykę zafundował mi „wartość dodaną”. Dopatrzyłem się, że zasadniczo metryka dotyczy 80. letniej Anastazji z Trzeciaków Kocowej, dla której mój prapradziadek, tkacz Paweł Szczudło (1812- 1896) był „siostrzeniem” (siostrzeńcem) osoby zmarłej. Tak więc metryka ta przyniosła informację, że znana mi już z metryk ślubnych Pawła i Marianny ich matka Brygida Trzeciak, żona Andrzeja, miała siostrę Anastazję. Dzięki temu mogę kolejną osobę dopisać do rodzinnego drzewa.

Metryka Cyganki?

Tagi

cyganie, Kasperowicz

Genealog na co dzień obcujący z metrykami swoich przodków bywa czasami znudzony ich standaryzowaną zawartością. Ale czasem trafia się coś, co go wyraźnie ożywia. Przeżyłem to na własnej skórze.

W metrykach zgonów parafii Sejny z 1837 roku ożywiła mnie metryka Magdaleny Kasperowicz. Zwróciłem na nią uwagę ze względu na fakt, że od dawna poszukuję potomków Kazimierza Kasperowicza urodzonego około 1840 roku (kawaler, ogrodnik ze wsi Bubele urodzony we wsi Tomasze z niegdyś Ignacego i żyjącej jeszcze Katarzyny z Raczewskich) i Antoniny Szczudło (1841- 1905) siostry mojego pradziadka Adama Szczudło (1847- 1911).

Po zapoznaniu się z treścią metryki ze smutkiem stwierdziłem, że nie jest to poszukiwany przeze mnie ślad moich przodków, gdyż opisana tu osoba zmarła zanim mój „Kazimierz Kasperowicz” zdążył się urodzić. Jednakowoż inkryminowana metryka jest i tak ciekawa, bo wzmiankuje o zgonie córki Cyganów osiadłych w stałym miejscu, we wsi Olszanka pod Sejnami. Ta informacja w metryce stanu cywilnego jest pierwszą o Cyganach jaką znalazłem w swoich parafiach tj. Sejny, Berżniki, Krasnopol i Puńsk. Ciekawe czy w innych parafiach Cyganie byli odnotowywani w metrykach?

Oto treść metryki z Sejn:

36. Olszanka. Działo się w mieście Sejnach dnia 1.04.1837 roku o godzinie 2 po południu. Stawili się Maciej Wilczyński luźniak lat 60 i Bartłomiej Podhajski strażnik leśny lat 61. Mający, obydwa w Olszance zamieszkali i oświadczyli nam iż dnia 1 kwietnia roku bieżącego o godzinie 4 w nocy umarła tu w Olszance Magdalena tygodni 10 życia mająca córka Jakoba i Wiktorii małżonków Kasperowiczów Cyganów w Olszance zamieszkałych. Po przekonaniu się naocznie o zejściu jej akt ten stawającym przeczytany a przeze mnie tylko podpisany został ile że oni pisać nie umieją.                  Ksiądz J.Katyl W.K Urzędnik Stanu Cywilnego

A to wzmiankowana powyżej metryka ślubu Kazimierza Kasperowicza z Antoniną Szczudło

Warto pomagać!

Tagi

emigracja, Kwaterski, Shenandoah, USA

Już kilka razy w mojej aktywności genealoga pomagałem innym w poszukiwaniu przodków. Niejednokrotnie mi także pomagano.  Uważam, że tak trzeba. W środowisku osób, które mają takiego samego „bzika” musimy się wspierać, pomagać sobie nawzajem, a nawet nie zawsze oczekując na wzajemność. Są tacy, którzy twierdzą, że dawanie dostarcza więcej satysfakcji niż branie, więc może i dlatego.

Jedna ze starszych metryk Kwaterskich z Sejneńszczyzny; zgon Jakuba lat 52, syna Jakuba i Magdaleny z Kuzyńskich. Jakub zostawił po sobie żonę Zofię z Trockich. Rok 1810, wieś Daniłowce.

Ostatnimi czasy akcję pomocy genealogowi w potrzebie podjąłem około rok temu. Na angielskojęzycznym forum pojawił się wpis Amerykanina, który gdzieś w Polsce poszukiwał swojej zagubionej przed laty rodziny. Swojsko zabrzmiało mi poszukiwane nazwisko „Kwaterski”, bo wiedziałem, że Kwaterscy na Sejneńszczyźnie mieszkają. Ostateczny impuls do zainteresowania się tym dała mi forumowiczka z Warszawy, sugerując, że to może być rodzina z okolic Sejn. Sejny są moje, więc warto sprawdzić, pomyślałem. Dosyć szybko przekonałem się, że Kwaterscy są wielokrotnie notowani w parafii Sejny ale i w bliskiej Sejnom parafii Berżniki. Wertując metryki obu parafii, przy okazji poszukiwania swoich, przez kilka miesięcy „naszukałem” ponad 50 metryk. Na szczęście nazwisko było rzadkie a prawie wszystkie metryki dotyczyły mieszkańców dwóch wsi; Daniłowce w parafii Sejny oraz Wigrańce w parafii Berżniki.

U schyłku życia Izabela Balita z domu Kwaterska mogła uścisnąć krewniaka z Ameryki. Przystawańce, 21 sierpień 2018 r. 

Swoje metrykalne zdobycze zaraz po wyszukaniu wysyłałem do Amerykanina, Jima Birdsalla. Jego entuzjastyczne reakcje przekonywały mnie, że warto było poświęcić czas na poszukiwania jego przodków, że warto pomagać. Po kilku miesiącach korespondencji skojarzyłem genealoga z Minnesoty z rodziną pod Sejnami. Słowa uznania i podziękowania usłyszałem i od polskiej strony. Wkrótce przeczytałem w mailu, że mój amerykański przyjaciel podjął naukę języka polskiego i że zdecydował się przyjechać do Starego Kraju. Stało się to w dobre pół roku od wyszukania pierwszych metryk czyli bardzo szybko. Oceniam to jako szybko mając na myśli innego Amerykanina, któremu pomogłem w podobny sposób, wyszukując w Polsce jego rodzinę, ale który będąc „bardzo zainteresowany” rodzinnymi korzeniami nie odwiedził Polski przez 15 lat.

Na zdjęciu: Jim Birdsall z żoną Karen, w środku A.Szczudło na tle jeziora Gaładuś. 

Jim był inny, podjął wyzwanie od razu. Ja też stanąłem na wysokości zadania. Przywitałem go 20 sierpnia br. w Jenorajściu k. Sejn, w miejscu gdzie jedna z gałęzi Kwaterskich mieszka od 1929 roku. Teraz na 60 ha gospodarzy tu Stanisław syn Mariana (radny powiatu Sejny) a u jego boku szykuje się do następstwa Adrian Buchowski, zięć Stanisława. I tu mam niespodziewany zwrot akcji. Okazało się, że córka Stanisława, Barbara kilka lat temu wyszła za Adriana Buchowskiego. W ten sposób rodzina Kwaterskich skojarzyła się z Buchowskimi, a Buchowscy z Sejneńszczyzny to rozpracowana przeze mnie genealogicznie rodzina mojej mamy. I tak podejmując pomoc obcym sobie ludziom mogę ich teraz dopisać do swojego drzewa. Cóż z tego, że linia daleka i wspólny dla mnie i Adriana Buchowski żył w czasach napoleońskich? Mamy link do siebie i wspólnego teraz krewniaka w Ameryce.

Szczęśliwym trafem Stanisław Kwaterski nie zajmując się genealogią zachował przed utratą stary kuferek a w nim na oko zbędne papiery. Faktycznie zbędne nie były. Obaj z Jimem uznaliśmy je za skarby. W kuferku, który zaliczył podróż do Ameryki była spora kolekcja zdjęć rodzinnych oraz pakiet korespondencji z amerykańską rodziną.

Mnie najbardziej ucieszył list z 1935 roku pisany przez kuzyna Kwaterskich Williama J. Sarokę z Shenandoah. Uradowała nie treść listu, ale fakt, że był wysłany właśnie z Shenandoah. To w tej 5.tysięcznej dziś miejscowości w 2014 roku buszowałem z rodziną po cmentarzach znajdując dziesiątki nagrobków moich Rynkiewiczów oraz setki innych znanych z Sejneńszczyzny nazwisk. W latach boomu węglowego miasteczko Shenandoah w Pensylwanii było Mekką moich krajanów. Listy Rynkiewiczów z linii mojego ojca niestety się nie zachowały, ale mamy korespondencję Kwaterskich.

List Leonarda Kwaterskiego wysłany w 1837 roku z Pittsburgha do bratanka Wacława Kwaterskiego, który po kilkuletnim pobycie w Ameryce wrócił do kraju i kupił posiadłość we wsi Jenorajście k. Sejn. Wacław zamierzał zostać w Ameryce na stałe, przygotowywał dokumenty do uzyskania obywatelstwa amerykańskiego, ale zmienił zdanie po wypadku w kopalni. Wrócił do Polski z szyną w nodze i żył do 1986 roku.  

Te już nadwątlone zębem czasu listy będą ilustracją barwnych historii obu gałęzi; polskiej i amerykańskiej rodziny Kwaterskich.

Rodzina Kwaterskich z amerykańskimi krewniakami. Sejny, 21 sierpnia 2018 r. 

Żebracy w Rzeczpospolitej

Tagi

bieda

Wertując dziewiętnastowieczne metryki osobowe z parafii Sejny i parafii okolicznych dosyć często trafiam na żebraków. Czasem żebracy stają jako świadkowie zdarzeń metrykalnych, urodzenia lub zgonu, a czasem są wymienieni gdy metryki ich dotyczą. Zdarza się, że ksiądz wystawia metrykę dla zmarłego żebraka nawet nieznanego z imienia i nazwiska. Wydaje się, że w owych czasach status żebraka uzyskiwała osoba niezaradna życiowo lub niemająca niezbędnego w życiu łutu szczęścia. Państwo wtedy wsparcia socjalnego nie zapewniało, więc jeśli osoby bez fartu nie objęła opieką rodzina, ta zostawała żebrakiem. W rodzinach będących w kręgu mojego zainteresowania, żebrak a właściwie żebraczka, występuje tylko raz. O dziwo jest to siostra gospodarza czyli właściciela sporego gospodarstwa. Umiera jako żebraczka w wieku ledwie 45 lat. Okoliczności w jakich do tego doszło, z metryki zgonu trudno dociec. Smutne.

Dziś chciałem zaprezentować metrykę szczególną z Sejn, w której występuje jednocześnie dwoje żebraków i dziad kościelny. Treść jej cytuję w całości.
Sejny. Działo się w Mieście Powiatowym Sejnach dnia 23 stycznia 1844 roku o godzinie 5 po południu. Stawili się Wojciech Jancewicz Żebrak (z dużej litery- sic) lat 80. i Jacenty Bogdanowicz Dziad Kościelny (również dużą literą pisany) lat 67 liczący abadway w Mieście Seynach zamieszkali i oświadczyli że w dniu wczorajszym o godzinie 8.00 wieczorem umarła Józefata Deynerowiczowa Żebraczka w Mieście Seynach zamieszkała lat 47 licząca, żona pozostałego Jana Deynerowicza wyrobnika w Mieście Łoździejach zamieszkałego, rodziców z imienia niewiadomych. Po przekonaniu się naocznie o iey zejściu Akt ten stawającym świadkom przeczytany i przeze mnie tylko podpisany został, ile że oni pisać nie umieją.
Ksiądz Wincenty Kalinowski

Język metryk

Tagi

metryki, stare pismo

Genealog z metrykami obcuje na co dzień. Po wielu latach pracy z czasem się z nimi oswaja i ziewając szuka w nich tylko dat i nazwisk. Ale czasami trafia na perełki, które z jakiegoś względu wymykają się standardom i sprawiają, że o ziewaniu nie ma mowy.
Dla mnie taką metryką zachowaną w moich zbiorach z innych powodów niż dane krewniaka, jest dokument wypisany w 1834 roku w parafii Berżniki. Najpierw przytoczę go w pełnej treści, a potem skomentuję.
52. Działo się we wsi Kościelnej Berżnikach dnia 30 listopada 1834 roku o godzinie pierwszej z południa. Wiadomo czynimy, że w przytomności świadków Jakoba Libickiego lat 75 tudzież Mateusza Kukowskiego lat 45 mających obu wyrobników we wsi Kościelnej Berżnikach zamieszkałych stronom nie krewnych na dniu dzisiejszym zawarte zostało religijne małżeństwo między Franciszkiem Koszupskim rozwiedzionym z pierwszą żoną wyrobnikiem w mieście Gołdapiu w Kraju Królewsko- Pruskim urodzonym z Krzysztofa i Krystyny z Krauzów małżonków Koszupskich obu już zmarłych a we wsi Świacku zamieszkałym lat trzydzieści óśm mającym a panną Karoliną córką Pawła i Maryanny z Gorczyckich obu już nieżyjących lat 32 liczącą w mieście Serejach urodzoną a we wsi Świacku w służbie zostającą. Małżeństwo to poprzedziły trzy zapowiedzi w dniach 26 października, 2 i 9 listopada roku bieżącego w parafii Berżnickiej. Tamowanie małżeństwa nie zaszło. Małżonkowie nowi oświadczają iż umowy żadnej przedślubnej niezawarli.
Akt ten stawającym i świadkom przeczytany przez nas podpisany został ile że osoby w akcie ujęte pisać nie umieją.

Co mnie tu wzrusza, spyta ktoś? Przede wszystkim to, że metryka jest po polsku, co w kraju pod zaborami przez 123 lata nie było powszechne. Po 1868 roku w moich parafiach metryki były pisane po rusku. Po drugie – ta polszczyzna, ten język. Bardzo mile wspominam słowo „óśm”, które kojarzy mi się z przedwojenną polonistką Zofią Ołeksiuk. Pani ta uczyła mnie języka ojczystego w Sejnach w 1962 roku, zaraz po przenosinach z Olecka w dawnym „Kraju Pruskim”. W Olecku mówiło się „od ośmiu odjąć pięć” a u pani Ołeksiuk musiało być inaczej- „od óśmiu”. Lubię też słowo „tudzież”, które dziś brzmi już archaicznie. Z ciekawością przeczytałem w tej metryce, że w owych czasach mógł być rozwiedziony zwykły wyrobnik (sic!). Atrakcją jest też jego zagraniczne pochodzenie; z Kraju Królewsko- Pruskiego (z Prus Książęcych). Bardzo podoba mi się także określenie „tamowanie małżeństwa”.
Jest w tej metryce kilka innych skojarzeń wynikających z moich dotychczasowych poszukiwań. Mój najważniejszy przodek, „samiec Alfa” rodu po mieczu to Paweł Szczudło (1812- 1895) urodzony w parafii Teolin. Ówczesny Teolin dziś nosi nazwę Spoćkinie a tuż obok znajduje się wzmiankowana w tej metryce miejscowość Świack. Mój pradziadek Adam Szczudło (1847- 1911) był synem Pawła i Marianny Gorczyńskiej, w niektórych metrykach pisanej jako Gorczycka czyli jak w tym dokumencie i także jak ta w Serejach urodzonej.
Jak więc widać na moich przykładach, nawet w z pozoru nudnych metrykach znaleźć można coś oryginalnego, godnego zainteresowania. Zachęcam do poszukiwania perełek wśród zwykłych na oko dokumentów.

Anny dwie

Tagi

Anna Buchowska, imiona

Po raz kolejny, wertując metryki parafii Sejny trafiłem na fakt, że rodzice mieli dwoje dzieci o tym samym imieniu. Zastanawiający jest upór rodziców, bo chociaż pakiet najczęściej używanych w owym miejscu i czasie imion nie był zbyt bogaty, można było coś znaleźć poza Anną i Marianną.
W tym przypadku dwie Anny pojawiają się w rodzinie Stanisława Buchowskiego(1854- 1940) i Marianny Czepulewicz (1860- ?). Małżeństwo to doczekało się dziewięciorga dzieci, które rodziły się we wsi Łumbie w latach 1881- 1901.

Pierwsza Anna była siódmym z kolei dzieckiem i drugą córką. Przyszła na świat 27 listopada 1896 roku, ale żyła ledwie dwa lata. Zmarła 28 lutego 1898 roku. Po trzech latach od pogrzebu, 6 lutego 1901 roku Stanisław i Marianna Buchowscy witają na świecie swoje dziewiąte dziecko i drugą Annę. Dożywa ona wieku dorosłego i wychodzi za mąż za Jodzisa z Gryszkańc. W czasie II wojny, w zagmatwanej sytuacji partyzanckiego podziemia ginie w nie do końca wyjaśnionych okolicznościach.